موسیقی شرق خراسان

کتاب موسیقی شرق خراسان، حاصل تحقیقات میدانی نویسنده، با اقتباس از پایان­ نامه کارشناسی ارشد رشته اتنوموزیکولوژی در منطقه شرق خراسان، به ­ویژه تربت­ جام است که از سال 1391 تا 1394 انجام گرفته­ است.

 شاخص ترین ویژگی موسیقی نواحی خراسان علاوه بر بعد عرفانی و اخلاقی، بعد اجتماعی و فرهنگی آن است که هویت انسانی و احساسات درونی مردم این سرزمین را آشکار و نمایان می کند. موسیقی خراسان از پیشینه و قدمت بالایی برخوردار است و این موضوع را می توان در رسالات و مکتوبات بزرگان این دیار جستجو کرد. 

مهم­ترین و اصلی ترین ساز این مناطق دوتار است، اما تفاوت­ های ویژه­ای بین دوتارهای این مناطق وجود دارد. بارزترین این تفاوت­ها به ­لحاظ شکل ظاهری، اندازه و تعداد دستان های ساز است و به­لحاظ اجرا، انواع تکنیکهای و استفاده از سیم واخوان است.

رپرتوار دوتار از سه جنبه فرهنگی، اجتماعی نشات گرفته است که البته این عناصر در رپرتوار کلی منطقه قابل مشاهده است: 1- مقامهای عرفانی 2- مقام­های حماسی و رزمی 3- مقام­های عامیانه و مردمی.

رپرتوار اجرایی موسیقی شرق خراسان را می­توان از زوایا و جوانب مختلف مورد بررسی قرار داد که با یک تقسیم­بندی کلی به­ شرح ذیل عنوان می­گردند:

• موسیقی و بدن (رقص­های آیینی)
• نحوه آموزش و یادگیری
• نحوه اجرای آوازها
• نحوه اجرا و نگرش هر نوازنده در ارتباط با یک مقام
• ژانرهای موسیقی شرق خراسان

در فصل ساختار فرمال موسیقی شرق خراسان، 12 قطعه، مورد بررسی قرار گرفته­اند که هشت مقام (نوایی، علی جان، معراج­ نامه، صیاد، شاه­ زمان، درویشان، الله­ هو، اشترخُجو) مربوط به رپرتوار آواز و دوتار است و چهار قطعه (الله «سحر»، پِلتان، حَتَن ­اوشاری، سه­ چکه­ جامی «چهار­ چکه») دیگر در ارتباط با رپرتوار سرنا و دهل انتخاب شده است. 

اجرای آواز و نوازندگی دوتار در هشت مقام اول توسط فرهادی­ نیا، غمخوار احمدی، جامی­ الاحمدی، عبدی و بُرنا صورت گرفته است. چهار قطعه سرنا و دهل از مجموعه صوتی «رقص­های شرق خراسان، تربت­ جام» است که توسط منصوره ثابت­ زاده، گردآوری و ضبط شده است. در این مجموعه صوتی، غلامعلی نی­نواز، نوازنده سرنا و عباس نی­نواز، نوازنده دهل هستند.